کد مطلب:23609 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:29

گنجینه پرسمان » اخلاق و عرفان

در اين برهه از زمان كه عصر تكنولوژي و صنعت است، چه نيازي به تهذيب نفس ميباشد؟

الكسيس كارل در كتاب راه و رسم زندگي با استدلال متين پاسخ سؤال مذكور را داده، ميگويد: تمدن جديد مغز را كاملاً تقويت كرده است و پيشرفتهاي علمي و صنعتي، نتيجه آن است، ولي قلب را كه از نيرومند ساختنش، اخلاق و مذهب پايدار ميگردد، رها كرده، بلكه آن را تضعيف نموده است.(1)

تمام تلاشهاي علمي و عملي انسان براي رسيدن به سعادت و خوشبختي است. انسان هر طرح و انديشهاي براي مصداق در سعادت را داشته باشد، نياز اصلي براي دستيابي به آن، امنيّت اجتماعي و آرامش روحي است. تا امنيت و آرامش نباشد، نه نيل به اهداف معنوي ممكن است و نه دسترسي به مقاصد مادي.

به بيان ديگر: اگر علم با تزكيه و تهذيب نفس همراه نباشد، نه تنها براي بشريت امنيت و آرامش رواني و خوشبختي ايجاد نميشود، نيز موجب رفع فقر و تبعيض و ظلم و جنايت نميگردد، بلكه باعث افزايش آن ميشود. مشاهده ميكنيد كه بشر در هيچ دورهاي به اندازه امروز در علوم و فنون و صنايع پيشرفت نداشته، از طرفي، هيچ گاه به اندازه زمان ما گرفتار فساد و جنايت و بدبختي و بي رحمي نبوده است. در حقيقت بايد گفت علم و هنر، عجز و ناتواني خود را از اصلاح حال بشر عملاً اعلام كرده است و جز بازگشت به دين و تهذيب نفس، راهي اميد بخش وجود ندارد.(2)

قرآن كريم نيز بر اين نكته تأكيد دارد كه: آرامش دلها و امنيت فردي و اجتماعي تنها با ذكر و ياد (قولي و عملي) خدا تحقق مييابد.(3)

آرتور كستلر، پس از بيان تكامل علم و عقل بشر در دو قرن 19 و 20 و تنزل سريع و سرسام آور سجايا و اخلاق انساني مينويسد: بحران عصر ما ناشي از اين است كه علم جاي مذهب را گرفته و قادر به انجام تمام وظايف نيست.(4)

نياز انسان جديد به آموزشهاي اخلاقي نه تنها كمتر از انسان اعصار و قرون گذشته نيست، بلكه بيشتر و عميقتر است. در زمانهاي گذشته آدمي از امكاناتي كه امروزه در اختيار دارد، بي بهره بود، از اين رو در صورت سقوط و تباهي، دامنه تأثيرش محدود بود اما امكاناتي از قبيل دسترسي به وسايل ارتباط جمعي، ماهوارهها، تكنولوژي، سلاحهاي پيشرفته و مخرّب سبب شده است كه تباهي آدمي دامنهاي نامحدود پيدا كند. همچنان كه قدرت و امكانات او در جهت گسترش فساد اخلاق بيشتر شده، قدرت روحي و اخلاقي او جهت مهار نفس بايد افزونتر شود، از اين رو نياز جهان معاصر به اخلاق، يك نياز حياتي و درجه اوّل است.(5)

بر اساس همين نياز است كه اخيراً تلاش هايي از سوي يونسكو و كشورهاي عضو در جهت همراه ساختن آموزشهاي اخلاقي با آموزشهاي علمي صورت گرفته است.(6)

خودخواهي كه سرچشمه انحطاط بشري و رذايل اخلاقي است و به صورتهاي مختلف ظهور و بروز دارد، در همه زمانها و از جمله عصر تكنولوژي و صنعت با اوضاع گوناگون همواره انسان را تهديد ميكند. اگر انسان از سيطره خودخواهي رها نشود، عقل و علم را به كار ميگيرد و از علم و هوش و ذكاوت جهت منافع شخصي و پايمال كردن حقوق ديگران استفاده ميكند.

اي بسا علم و ذكاوت و فطن

گشته رهرو را چو غول راهزن

تهذيب نفس جز اين نيست كه انسان، خود را از اسارت خودخواهي و خواهشهاي نفساني رها سازد و غرائز دروني را كنترل نمايد. بر اين اساس قرآن مجيد پس از يازده سوگند تأكيد ميكند: رستگار كسي است كه روحش را از آلودگيهاي اخلاقي پاك نمايد و بدبخت كسي است كه آن را آلوده سازد.(7)

پي نوشتها:

1. محمد تقي شريعتي، فايده و لزوم دين، ص ده.

2. جهت آگاهي بيشتر به كتاب ارزشمند فايده و لزوم دين تأليف محمد تقي شريعتي مراجعه شود.

3. الا بذكراللَّه تطمئن القلوب.

4. فايده و لزوم دين، ص يازده.

5. محمد علي سادات، اخلاق اسلامي، ص 13.

6. همان.

7. شمس (91) آيه 9.